İran sınırları içerisinde bulunan Türklerin dili, edebiyatı ve zengin kültürleri son zamanlarda araştırmacıların dikkatini çekmiş durumda. Bölgede büyük Türk nüfusunun varlığı, zengin bir sözlü geleneği oluşturmuştur. Âşıklık geleneğinin en zengin şeklini bu bölgede görmemiz mümkündür. Düğünlerde hâlâ âşıkların destan [hikâye] parçaları anlattıklarını görmekteyiz. Bazı kahvehanelerde âşıkların destan [hikâye] anlatma geleneği gittikçe zayıflasa da âşıklık geleneğinin hâlâ devam ettiğini göstermektedir. Destan söyleme Azerbaycan âşıkları arasında eskiden beri önemli bir gelenektir. Bu bölgede büyük bir Türk nüfusunun yaşaması, geniş bir sözlü kültür varlığını ortaya koymuştur. Bu destanlar manzum ve mensur bir arada olup âşık tarafından saz eşliğinde ifa edilmektedir. Bu sahada tespit ettiğimiz yüzlerce âşık destanı ve dört bine yakın âşık sanatçımız, bölgede yoğun âşıklık geleneğinin yaşamasının göstergesidir. “Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı” bölgedeki âşıklık geleneğinde önemli bir yeri olduğu âşıklar tarafından vurgulanmaktadır. Eskiden âşıkların geleneğine göre yeni yetme âşığın bu sanata başlayabilmesi için “Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı”nı eksiksiz söyleyebilme şartı var idi. Bu destan temel âşık havalarıno yer yer hepsi barındırmaktadır Bu nedenle bu hikâyeyi sazıyla sözüyle eksiksiz söyleyen kişinin âşık havalarının tümünü öğrenmiş olduğu kabul edilirdi. Şiirlerde divan şiirinin kalıplarının da kullanması Abbas Tufarganlı’yı diğer âşıklardan ayırmaktadır. Onun şiirlerinde yazılı edebiyat ile halk edebiyatının birleşmesi sonucu ilahi ve insani aşkın bir yerde işlendiğini görmekteyiz. Miraçname adı verilen şiirlerinde ilahi aşk ele alınmış, yerin yedi katından ve göğün yedi katından haber vermiştir. Bu şiirlerde divan edebiyatının etkisi açıkça görülmektedir. Maddi aşk konulu şiirlerinde Arap ve Fars edebiyatının mazmunlarının yanı sıra lirik halk şiirinin sade ve akıcılığı özelliği de belirgindir. Ȃşık Hesen Gaffari’den derlediğimiz Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı Türk Dil Kurumunun “Türk Dünyası Destanları Tespiti ve Türkiye Türkçesine Aktarılması” projesi çerçevesinde 2019 yılında kitap haline getirildi. Bu çalışmada Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı’nın Tebriz varıyantını Karadağlı Ȃşık Hesen Gaffari söylemini tanıtılacaktır.
