GÖREME, SAKLI KİLİSE, MANASTIR YEMEKHANELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Özet

Kapadokya Bölgesi’nin mimari dokusunda önemli bir yere sahip olan manastırlar ve kaya oyma
kiliseler, yapıldıkları dönemin sosyal, ekonomik ve dini yapısını gösteren, tarihi ve estetik değerleri
ile korunmaları gereken kültürel birer varlık olarak önemli bir yere sahiptir. Bölgenin topoğrafik
yapısında kolay işlenebilir ve dayanıklı tüflerin bulunması, yaşamak için kolay mekân üretmeye;
vadi yamaçları, saklanmaya elverişli olduğu için çeşitli kültürlerin, devlet ve toplumların yaşadığı
bir bölge olmuştur. Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi’nde yapılan kilise ve manastırlarla birlikte
Kapadokya Bölgesi Hıristiyanlar için önemli bir dini merkezi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Göreme Vadisinde farklı büyüklüklerde birçok manastır, kilise ve şapeller yer almaktadır.
Yemekhanesi ile kompleks halindeki manastırlar, bölgenin en geniş monastik oluşumlardan biri
olarak değerlendirilmektedir. Günümüzde Göreme Açık Hava Müzesi olarak adlandırılan ve bölge
için birçok önemli dini yapıları barındıran yukarı vadi dışında yakındaki Göreme kasabasının
doğusunda aşağı vadide yine çok sayıda dini işlevi olan yapılar yer almaktadır. Saklı Kilise,
Göreme Açık Hava Müzesi’nin 500 m batısındaki aşağı vadide yer alan kaya kütlesinin yamacında
bulunmaktadır. Genellikle oluşumları 10. yüzyıla tarihlendirilen aşağı vadi kiliselerinin bulunduğu
alanda yer alan yemekhane mekânları, Saklı Kilise’nin kuzeybatısında yer almaktadır. Yemekhaneler, uzun bir masa (trapeza) ve bankları bulunan, genelde dikdörtgen planlı, mutfak ve
kiler gibi çeşitli yan mekânları ile birlikte kaya oyma tekniğiyle yapılmıştır. Göreme Açık Hava
Müzesi dışında yer alan dini yapıların korunmasına yönelik basit demir kapıları dışında fazla bir
koruma önlemi bulunmamaktadır. Ayrıca yakın çevredeki işletmeler tarafından ihtiyaçlara göre
cafe, depo, ahır gibi işlevlerle kullanılan mekânlar da yer almaktadır.
Bu çalışmada, manastır mimarisinin tarihsel gelişimi üzerinden, dini ritüelin önemli bir parçası olan
yemekhanelerin özgün kullanımları, plan tipolojileri ve mimari özellikleri Kapadokya, Göreme
Saklı Kilise özelinde değerlendirilmiştir. Manastır yemekhanelerinin Kapadokya’daki çeşitliliği ve
yapıldıkları dönemin dini yapısını yansıtan birer belge niteliğinde olma özelliği üzerinde
durulmuştur.