44 GÜN SAVAŞI SONRASI GÜNEY KAFKASYA’DA DEĞİŞEN DENGELER, KİLİT AZERBAYCAN VE ANAHTAR ZENGEZUR

Özet

44 Gün Savaşı, Güney Kafkasya’da bilinen mevcut teamülleri ve dengeleri kökten değiştiren ezber
bozan bir savaş olmuştur. SSCB’nin 26 Aralık 1991 tarihinde dağılmasından sonra Ermenistan
Dağlık Karabağ’ı ve civarındaki Laçin, Gubatlı, Zengilan, Cebrayıl, Fizuli, Ağdam ve Kelbecer’i
Moskova’nın da desteğini alarak haksız olarak işgal etmiştir. Bu işgaller esnasında binlerce
Azerbaycan Türkü kadın, çocuk denmeden acımasızca katledilmiştir. Ermenistan’ın uluslararası
hukuk kurallarını ihlal ederek yapmış olduğu bu işgal neticesinde Azerbaycan topraklarının %
20’sini kaybetmişti. O tarihten sonra 44 Gün Savaşı başlayana kadar geçen sürede Ermenistan, yine
haksız bir şekilde gerçekleştirmiş olduğu sınır ihlallerine ve topyekûn savaş çıkarma potansiyeline
sahip provokasyonlar yapmaya devam etmiştir. Nihayet Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev,
25 Eylül 2020 tarihinde Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’na seslenmiş olduğu bir konuşmada
Azerbaycan'ın Ermenistan'ın bölgedeki haksız işgaline son verme vizyonunu hayata geçirmek ve
toprak bütünlüğünü sağlamak için meşru müdafaa hakkı çerçevesinde bir karşı saldırı
başlatılacağını açıklamıştır. Uzun süredir devam eden bir haksızlığa karşı başlatılan bu onursal
savaş, BM Güvenlik Konseyinin Ermenistan’ın işgalci olduğunu ve işgal altındaki toprakların
Azerbaycan’a ait olduğunu teyit eden, aynı zamanda Ermenilere işgali sonlandırma çağrısında
bulunan; “822, 853, 874, 884” nolu dört karar ile uyumludur. 27 Eylül 2020 tarihinde Ermeni işgal
unsurlarına karşı başlatılan savaş 10 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan’ın mutlak galibiyeti ile
sonuçlanmıştır. Uluslararası hukukun temel ilkelerine göre; güç kullanarak sınırları değiştirmeye
yönelik saldırılara hiçbir koşulda izin verilmemekte olup, saldırıya uğrayan ülkeyi ve halkı korumak
için güç kullanımının “meşru müdafaa hakkı” çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu nedenle 44
Gün Savaşı; Uluslararası Hukuk Kurallarına, BM, Avrupa Konseyi ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği
Teşkilatı (AGİT) teamüllerine uygun olduğundan hukuken bir sorun taşımamaktadır. Soğuk Savaş
sonrası değişen dünya ve 2008 yılı küresel ekonomik krizi; değişen güvenlik algılarını ve halen
günümüzde devam eden küresel ve bölgesel çatışmaları, değişen dengeler, yeni ittifaklar ve yeni
potansiyel bölgesel güç aktörlerini gündeme getirmiştir. Milenyum sonrası gerçekleşen bu
gelişmeler dikkate alındığında Azerbaycan’ın özellikle Kafkasya bölgesinde ve Avrupa’dan
Asya’ya açılımı sağlayan coğrafi konumuna bakarak önemli bir kilit ülke olduğunu ve kilidin
anahtarının da Zengezur olduğunu söyleyebiliriz. Bu çalışmada özellikle 44 Gün Savaşı sonrası
Güney Kafkasya’da değişen dengeler ve imkânlar incelenecektir. Bu kapsamda 44 Gün Savaşı’nın
mutlak galibi olan kilit ülke olarak nitelediğimiz Azerbaycan ve Zengezur koridorunun önemi ele
alınacaktır.