SINIF YÖNETİMİ SÜRECİNDE ÖDÜL ve CEZA UYGULAMALARINA İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ

Özet

Bu araştırmada öğretmenlerin sınıf yönetimi sürecinde ödül ve ceza uygulama durumlarını
saptamak amaçlanmıştır. Nitel bir çalışma olan bu araştırmanın çalışma grubu, Antalya ili Kepez
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde ortaöğretim kurumlarında çalışan farklı branşlarda 23
öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın katılımcıları maksimum çeşitlilik yöntemiyle
oluşturulmuştur. Araştırmanın verileri nitel veri toplama aracı olan yarı yapılandırılmış görüşme
formu aracılığıyla toplanmıştır. Uzman görüşü alınarak oluşturulan yarı yapılandırılmış görüşme
formunda öğretmenlere ‘‘Sınıf yönetiminde karşılaşılan öğrencilerin başlıca disiplinsiz davranışları
nelerdir?’’, ‘‘Sınıf yönetimi sürecinde ödül ve ceza uygulamaları nasıl, hangi şekilde yer
bulmaktadır?’’, ‘‘Ödül ve cezanın öğrencilerin sınıf içerisindeki davranışları üzerinde etkisi var
mıdır?’’, ‘‘Sınıf içerisinde öğrencilerin davranışlarını düzenlemek amacıyla en çok hangi ödül ve
cezaları kullanıyorsunuz?’’ ve ‘‘Sınıf yönetiminde ödül ve ceza yerine alternatif hangi
uygulamalara yer verilebilir?’’ soruları yönetilmiştir. Katılımcılarla yapılan görüşmeler ses kayıt
cihazına kaydedilmiştir. Görüşmeden elde edilen veriler nitel veri çözümleme yöntemleriyle analiz
edilip görüşme verileri tanımlanarak yorumlanmıştır.
Araştırma sonucunda elde edilen bulgularda öğrencilerin başlıca disiplinsiz davranışları öğrencinin
sınıf içerisinde nasıl davranması gerektiğini bilmemesi, okula ve derslere karşı ilgisiz olması,
öğretmenlerine ve arkadaşlarına karşı saygısız davranması olarak başlıklandırılmıştır. İkinci alt problemde öğretmenlerin en çok kullandığı ödül uygulaması, öğrenci olumlu davranış
gösterdiğinde notla ödüllendirmedir. Ceza uygulaması ise öğrenci istenmeyen davranış
gösterdiğinde sözel olarak uyarma şeklinde olduğu görülmüştür. Üçüncü alt problemde öğretmenler
ödülün davranış üzerinde etkisinin olduğunu, cezanın davranış üzerinde etkisinin az veya hiç
olmadığını belirtmiştir. Dördüncü alt problemde öğretmenlerin ödül olarak en çok not ve psikolojik
ödülü kullandığı, ceza olarak da en çok psikolojik cezayı kullandığı görülmüştür. Son alt
problemde öğretmenlerin sınıf yönetiminde ödül ve ceza yerine alternatif uygulamalar hakkında
yeterince veya hiç bilgi sahibi olmadığı görülmüştür.
Bir davranış kontrol mekanizması olan ödül ve cezanın sınıf yönetimi sürecinde ölçülü
kullanılması, ödül ve ceza kullanımı sonucu ortaya çıkabilecek olası olumsuzluklar konusunda
öğretmenlerin bilgilendirilmesi gerekmektedir. Sınıf yönetiminde ödül ve ceza yerine alternatif
hangi uygulamalar yapılacağı konusunda öğretmenler hizmet içi eğitimden geçirilmelidir. Son
olarak etkili bir sınıf yönetimi için öğrenci merkezli, etkinlik temelli yöntem ve tekniklerle dersin
işlenebilmesi için ideal sınıf mevcutlarıyla sınıfların materyallerle zenginleştirilmesi, fiziki
durumlarının düzeltilmesi gerekmektedir.