TÜRKİYE’DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İLE İLGİLİ TEZLERİN İNCELENMESİ

Özet

Sağlık okuryazarlığı; kişilerin sağlığı ile ilgili konularda doğru kararları almaları için gerekli
becerilere sahip olma durumudur. Sağlık okuryazarlığı yeterli seviyede olan bireyler, yazılı
materyalleri okuyup anlayabilmekte, sağlık profesyonelleriyle doğru iletişim kurabilmektedir. Bu
araştırmanın amacı Türkiye’de sağlık okuryazarlığı ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerin özelliklerinin
incelenerek, çalışılan konu yönelimlerinin belirlenmesidir. Sağlık okuryazarlığı birey ve toplumun
sağlığının korunması, geliştirilmesi, sağlıkla ilgili maliyetin düşürülmesi gibi alanlarla ilişkili
olduğu için bu alanda yapılmış olan çalışmaları genel anlamda incelemek ve içerik analizi yapmak
önemlidir. Bu çalışmada YÖK Ulusal Tez sayfasında erişim izni olan tezlerden (122 yüksek lisans,
21 doktora tezi) seçilerek içerik analizi yapılmıştır. Tezlerden sağlık okuryazarlığı kavramını içeren
hemşirelik, ebelik ve halk sağlığı ana bilim dalında olanlar çalışmaya dahil edilmiştir. Araştırmada
danışman unvanı, sayfa sayısı, çalışma tarihi, üniversite, araştırma türü, örneklem grubu, amaçları,
elde edilen sonuçlar ve anahtar kelime parametreleri kullanılmıştır. Verilerin analizi SPSS, MS
Excel programı ile yapılmış ve tanımlayıcı istatistikler uygulanmıştır. Yapılan analizlerde sağlık
okuryazarlığı konusunun 2011 yılından günümüze kadar en fazla 2022 yılında ilgi gördüğü ve
hemşirelik alanında çalışmaların yoğunlaştığı görülmüştür.Araştırma tasarımı olarak genellikle tanımlayıcı ve tanımlayıcı-kesitsel tasarımlar kullanılmıştır
(%30,8 ve %35). Farklı örneklem gruplarının yer aldığı bu tezlerde çoğunlukla hastalar ve
yetişkinlerle çalışılmıştır (%25,9 ve %25,2). Tez çalışmaların amaçları genellikle sağlık
okuryazarlığı düzeyleri ile hastalıkların incelenmesi ve ilişkilendirilmesi üzerinedir. Tez
konularında sağlık okuryazarlığı düzeylerinin belirlenmesi ve sağlıklı yaşam üzerine etkisini
inceleme eğilimi de fazladır. Ebeveynlerin ve bakım verenlerin sağlık okuryazarlığına yönelik
çalışmaların ise diğerlerine göre azınlıkta olduğu görülmüştür. Tezlerin sonuç bölümlerinde
çoğunlukla sağlıklı yaşam tarzının oluşturulması ve hastalık yönetiminin iyileştirilmesi için sağlık
okuryazarlığı seviyesinin arttırılması gerektiğine değinilmiştir. Buna ek olarak sağlık
okuryazarlığını arttırmak için ölçek uyarlama ve eğitim materyali/planı oluşturan çalışmaların
genellikle doktora tezlerinde olduğu gözlenmiştir. İncelenen çalışmalar neticesinde, ebeveynlerin ve
bakım vericilerin sağlık okuryazarlığına ilişkin çalışmaların arttırılması uygun görülmektedir.
Ayrıca sağlıklı yaşam tarzının benimsenmesi ve hastalık yönetiminin iyileştirilmesi için,
çalışmalarda kullanılan eğitim materyallerinin daha fazla kitlelere ulaştırılıp uygulanması
önerilmektedir.