DEPREM ETKİSİ ALTINDA KOLEKTİF HAFIZA VE MİMARİ MİRASIN KORUNMASI: MALATYA YENİ CAMİ ÖRNEĞİ

Özet

Doğal afetler, yüzyıllar boyunca insan hayatını ve yapılı çevreyi etkilemiş ve şekillendirmiştir.
Bunlardan biri olan deprem, yer kabuğunda meydana gelen hareketler sonucunda oluşmaktadır.
Engellenmesi mümkün olmayan bu doğa olayı, hareketin büyüklüğüne bağlı olarak yalnızca
oluştuğu alanı değil, çok daha geniş bir bölgeyi etkileyebilmektedir. Özellikle yapılaşmanın ve
nüfusun yoğun olduğu yerlerde ya da bu alanlara yakın olan noktalarda yaşanan depremler, insan
hayatını ve yapılı çevreyi direkt ve yıkıcı bir şekilde etkileyebilmektedir.
Depremler, olumsuz etkileri nedeniyle insan hafızasında derin izler bırakmaktadır. Bu durum
kolektif hafızayı da etkilemektedir. Söz konusu etki, dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi
depremlerin sıklıkla yaşandığı coğrafyaların başında gelen Anadolu’da da yüzyıllardır
görülmektedir. Tamamı deprem bölgesi olarak nitelendirilen Anadolu’da tarih boyunca meydana
gelen depremler, zaman zaman yıkıcı etkileriyle kolektif hafızayı derinden etkilemiştir.
Kolektif hafızanın önemli bir taşıyıcısı olan mimari miras, yıkıcı depremlerin etkisiyle bir toplumun
yaşam biçiminin, ortak değerlerinin ve yapı üretme kültürünün şekillenişini; kentlerin biçimlenme
kriterlerini ve gelişim/değişim süreçlerini okuyabilmeyi sağlamaktadır. Anadolu mimari mirası da
bu açıdan zengin ve adeta ders niteliğindeki verileri bünyesinde barındırmaktadır. Türkiye’nin
doğusunda 6 Şubat 2023 tarihinde art arda yaşanan iki yıkıcı deprem, mimari mirasın üzerinde
bıraktığı etkilerle kolektif hafızanın nasıl etkilendiğini çarpıcı bir şekilde göstermiştir. Bu bağlamda
çalışmanın amacı, deprem etkisiyle ağır hasarlar alan mimari mirasın kolektif bellekle ilişkisini
ortaya koymak ve bu açıdan söz konusu mirasın korumasına katkı sağlamaktır. Çalışma
kapsamında, 6 Şubat 2023 depremlerinden en fazla etkilenen Anadolu yerleşimlerinden olan
Malatya’da yer alan ve kentin kolektif hafızasındaki simgesel niteliğiyle öne çıkan Yeni Cami ve
çevresi ele alınmıştır. Yapının Malatya kolektif hafızasındaki yeri, taşıdığı kültürel değerlerle
depremlerden yoğun olarak etkilenen tarihi incelendiğinde, korunmasının ve geleceğe doğru bir
şekilde aktarılmasının önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Sonuç olarak çalışmada, mimari mirasın
deprem gibi engellenmesi mümkün olmayan doğal afetlere karşı güçlendirilmesi ve kalıcı/etkili
çözümlerin üretilmesinin; bir yerleşimin, bölgenin ve daha üst ölçekte ülkenin kolektif hafızasının
da geleceğe aktarılabilmesi ve kültürel devamlılığın sağlanabilmesi açısından hayati önem
taşıdığına dikkat çekilmiştir.