KAR AMACI GÜTMEYEN 3. SEKTÖR: TÜRKİYE’DE VAKIF ÜNİVERSİTELERİ

Özet

Türkiye’de kamu ve özel sektörün yanı sıra sivil toplum alanını tanımlayan üçüncü sektör
1980’lerden itibaren büyümeye başlamıştır. Bu dönemde dünyada ve Türkiye’de başlayan neoliberal politik ekonomik yaklaşımlar, kamu alanını daraltarak özel sektörün ve sivil toplumun
gelişmesine imkân sağlamıştır. Özellikle 2000’li yıllarla birlikte, 3. sektörün kar amacı gütmeyen
faaliyetleri sosyal, ekonomik ve politik alanda çok daha fazla görünür hale gelmiştir. 3. sektör, kar
amacı gütmeyen, genellikle hükümet dışı yapılar ve özellikle sivil toplum kuruluşlarının oluşturduğu bir sektör olarak ön plana çıkmaktadır. Bu kuruluşlar, sistemin toplumsal, politik,
ekonomik ve kültürel boyutları üzerinden sivil alanının demokrasi, haklar temelinde kamu aleyhine
genişlemesini sağlamayı amaçlamaktadır. Gelişmiş demokrasilerde güçlü bir hükümet –dışı
örgütlenme alanının mevcut olduğu görülmektedir. Vakıf veya başka bir adlandırmayla özel
üniversiteler kar amacı gütmeme iddiasıyla kurulmuşlardır. Özellikle yükseköğrenim alanında
kamunun hizmet yükünü hafifletme ve toplumu güçlendirme amacını taşımaktadır. Bu çalışma
vakıf üniversitelerine odaklanarak kar amacı gütmeyen sektörün ne olduğu, nasıl ortaya çıktığı,
diğer sektörlerle benzerlik ve farklılıklarının ne olduğu, vakıf üniversitelerinin bu sektörde ne tür rol
oynadıkları ayrıntılı olarak ele alınacaktır. 2019 yılı itibarıyla, Türkiye’de 77 tane vakıf
üniversitesinin kurulduğu görülmektedir. Bu üniversitelerin 48’i İstanbul, 12’si Ankara’da faaliyet
göstermektedir. İlki 1984’te kurulan toplam 77 vakıf üniversitesinin 19 tanesi 2000 yılından önce,
58 tanesi sonra kurulmuştur. Bu durumda 2000 yılından sonra kurulanların oranı %75 dolayındadır.
Vakıf üniversitelerinin 24’ünde tıp, 11’inde diş hekimliği, 9’unda eczacılık fakülteleri
bulunmaktadır. Bu üniversitelerde 22.741 yabancı uyruklu öğrenci öğrenim görmektedir. Tüm
yükseköğrenim sistemi içinde önemli bir yer edinen vakıf üniversiteleri kimi zaman özel sektör gibi
kar amaçlı faaliyet gösterdikleri gerekçesiyle eleştirilebilmektedirler. Gerek kendi aralarında
gerekse devlet üniversiteleriyle rekabet etmektedirler. Bu nedenlerle birçok açıdan olumlu –
olumsuz eleştirilere muhatap olmaktadırlar. Bu çalışmada, kar amacı gütmeyen 3. Sektörün
Türkiye’deki durumu, büyüklüğü ve etki durumlarının yanı sıra yükseköğrenim alanında vakıf
üniversitelerinin durumu ele alınmıştır.