NECATİ MERT’İN HİKÂYELERİNDE TOPLUMSAL DEĞİŞME VE MODERN YAŞAMIN ELEŞTİRİSİ

Özet

Toplumsal yapıda ve onu oluşturan aile, din, ahlak, ekonomi vb. unsurlarda görülen değişimlere
toplumsal değişme denir. Her toplumda meydana gelen, yaşamın kısmi bir alanında olabileceği gibi
tümünde de görülebilen değişimlerle kurumlarda farklı durumlara geçişler ya da farklılaşmalar
görülür. Bunlar manevi yönü ağır basan aile, din vb.de dirençle karşılaşırken maddi yapılarda daha
hızlıdır ve diğerlerindeki değişimleri tetikler, etkiler. Dayatmayla, hızlı, altyapısı yetersiz bir şeklide
gerçekleşirse toplumsal bunalımlara neden olur.
Türkiye’de Batı Avrupa’nın toplumsal ve fikirsel bileşimine erişilmesi gereken bir hedef olarak
görülen Batılılaşma, Osmanlıda başlayıp Cumhuriyette yeni boyutlar kazanarak günümüze kadar
süregelmiş beraberinde getirdiği modern hayatla sarsıcı, köklü toplumsal değişimlere ve
dönüşümlere sebep olmuştur. Modernleşme, çağdaşlaşma, ilerleme, sanayileşme, gelişme vb. adlar
altında dayatılan bu süreçte; toplumsal, siyasal, kültürel programlarla kurumlar hızla değişmeye
başlamış; dönüşümler teknolojik gelişmelerle desteklenmiş ve hızlanmıştır. Böylece ekonomide,
kentleşmede, ailede, dinde vb.de çatışmalı, çarpık, çelişkili bir hayat ortaya çıkmıştır.
Bu değişimler ve beraberinde getirdiği sorunlar birçok sanatçı tarafından ele alınmıştır. Yaşadığı
döneme tanıklık eden Necati Mert de buna kayıtsız kalmamış, Türkiye’nin yaşadığı değişimin son
kırk yılına öykülerinde yer vermiştir. Sağlam gözlemlerine dayanan hikâyelerinde toplumun
geçirdiği sarsıcı süreci ele almış, değişimin nelere mal olduğuna, Türk toplumunun neleri
kaybettiğine dikkat çekerken modern hayatı ve getirdiklerini de eleştirmiştir.
Geçmişten kopuş, yerel özelliklerin yok olması, sosyal çözülme, kentleşmenin getirdiği bireysellik
ve yalnızlık, yok olan değerler ve gelenekler, aşınan insan ilişkileri, yozlaşma, modernleşenküreselleşen-sekülerleşen günlük yaşamda din ve insanın trajedisi vb. başlıca işlediği konular
olmuş, okuyucunun toplumdaki dönüşümlere tanıklık etmesini sağlamış bazen de toplumsal olayları
analiz etmiştir.
Bu çalışmada toplumsal değişim, modernite ve Türkiye’nin Batılaşma bağlamında modernleşmesi
ve geçirdiği toplumsal değişimlerle ilgili bilgi verildikten sonra yazarın öykülerinde toplumsal
değişimleri ele alışı ve modern hayat eleştirisi ekonomi-geçim, teknoloji-bilim, aile, kadın çocuk,
kentleşme, din ve ahlak anlayışı çerçevesinde değerlendirilecektir.