SİVAS İLİNDE SAVAT GÜMÜŞ İŞLEME SANATI VE SON TEMSİLCİLERİNDEN BASRİ DÖNMEZ’İN ESERLERİNİN BİR DEĞERLENDİRMESİ

Özet

Kıymetli maden ve taşları çeşitli teknik bilgiler, el becerisi zevk ve estetik ile ziynet eşyası imal
etme ve süsleme sanatı olan kuyumculukta uygulanan tekniklerden birisi de savat gümüş
işlemeciliğidir. Gümüşle beraber gümüş işçiliğinin tarihçesi milattan önceki dönemlere kadar
gitmektedir. Arkeolojik kazılarda bu dönem uygarlıkları tarafından kullanılmış olan gümüş işçiliği
ile elde edilmiş kaplar, takılar, kılıç kınları, kama sapları, paralar ve süs eşyaları gibi ürünlere
rastlanmıştır. Türkistan, Azerbaycan ve Kafkasya’da Dağıstan bölgesindeki Türk boylarının,
özellikle Kumuk Türkleri’nin savat sanatının önemli merkezlerinden olduğu bilinmektedir. Osmanlı
İmparatorluğu zamanından günümüze kadar gelen savat işçiliği Erzurum, Van ve Sivas’ta
geleneksel bir sanat haline gelmiştir. Günümüzde gümüş işçiliği devam eden bir meslek olmasına
rağmen el emeği ile yapılan ürünler teknolojinin de etkisi ile kaybolmaya yüz tutmuştur. Karartı,
siyahlık demek olan Arapça Sevâd kelimesinin Türkçede hayvanları sulamak için dere kenarlarına
açılan çukurlara verilen ad olduğu bilinmektedir. Savatlama gümüş ve altın üzerine çizilmiş bir
desenin çelik kalemle oyulduktan sonra savat denilen kurşun, gümüş, bakır ve kükürt
madenlerinden hazırlanan siyah renkli eriyiğin oyuklara doldurulması ve sıvanması ile yapılan
süslemeye verilen isim ve kalemkârlık sanatı terimlerindendir. Bu çalışmada Sivas’ta 1932 yılından
itibaren, babadan oğula geleneksel usullerle yetişen, savat işlemeciliğinin son temsilcilerden Basri
Dönmez atölyesinde ziyaret edilerek kaybolmaya yüz tutan bu sanat, yaptığı eserler üzerinden
değerlendirilmiştir. Çeşitli teknik ve malzemelerle eritip silindirden geçirdiği gümüş plakalardan
çeşitli formlar hazırlayan sanatçı, geleneksel motifleri bu formlar üzerlerine kazıyarak savatlayıp
kullanıma sunmaktadır. Savat işlemeciliği ile yaygın olarak daire, oval, damla ve çokgen formda
takılar, kemer ve ağızlık tasarımları yapılmaktadır. Sanatçı eserler üzerine yaprak, hatai, çarkıfelek,
rumi, yelpaze, ay-yıldız ve cami motifleri işlemektedir.