SİVAS’TA GELENEKSEL BOYNUZ İŞLEMECİLİĞİ, TARAK VE TAKI TASARIMLARI

Özet

Boynuz işlemeciliği, Sivas’ın yok olmaya yüz tutmuş geleneksel el sanatlarından birisidir. Sivas ve
çevresinde yapılan kazılar kemik tarak ve eşyaların daha önce yaşamış birçok kültür tarafından
kullanıldığını göstermektedir. İçerisinde bulunan keratinin insan derisi ile uyumundan dolayı tarihi
süreçte daha çok tarak yapımında kullanılan boynuzdan günümüzde bıçak sapı, tespih, takı, mızrap,
baş pare, eşik ve burgu gibi müzik aleti aksesuarları da işlenmektedir. Daha önceleri sığır, tosun,
keçiboynuzu da kullanılırken günümüzde koç ve manda boynuzları işlenmektedir. Ham boynuz
kurutularak içerisindeki öz denilen ilik kısmının düşmesi sağlanmakta, kurutulan parçalar
kullanılacak büyüklüklerde kesilmektedir. Bu parçalar ilerde eğilmemesi için körüklenerek harlanan
ateşte ısıtılıp baskılanarak ham madde haline getirilmektedir. Tarak yapımında boynuz sırayla
iyeleme, törpüleme, dişlerin açılması, rendeye girmesi gibi işlemlerinden de geçirilmekte, son
olarak parlatılıp kullanıma sunulmaktadır. Üretilen parçalar elde yapıldığı ve her boynuzun içinin
parmak izi gibi bir birinden farklı olduğu için ölçüleri, renkleri ve desenleri birbirinden farklılık
göstermektedir. Son zamanlarda Sivas’ta boynuz işçiliği ile uğraşan usta kalmadığı için tarak ve
aksesuarlar yurt dışından getirtilmektedir. Bu ürünler üretim özelliklerinden dolayı ölçü ve
büyüklük olarak birbirlerinin aynısıdır. Bu işe gönül veren ve asıl mesleği bıçakçılık olan Fatih
Duran geleneksel boynuz işlemeciliğinin yöntem ve tekniklerini kendi kişisel gayretleri ve önceki
ustaların çalışmaları takip ederek kendi atölyesinde uygulamaya başlamış, kendisini yetiştirerek bu
sanatı yaşatmaya çalışmaktadır. Duran atölyesinde bıçak sapı, tarak yaparken başka bir sanatçı olan
Hayati Ünsal da Duran’ın boynuzdan hazırladığı tarak ve takılara el işi süslemeler yaparak boynuz
işlemeciliğini başka bir boyuta taşımaktadır. Çalışmamızda bu kişilerin çalışma yaptığı ortamlar
ziyaret edilerek kullandıkları malzemeler, teknikler ve ürettikleri eserlerin tanıtımı yapılmış ve
bilgiler verilmiştir. Çok zahmet ve emek gerektiren bu işçilik gönül verip öğrenecek ve gelecek
nesillere aktaracak kişileri beklemektedir.