VÂSIL B. ATÂ’NIN MU‘TEZİLEYİ YAYMA ÇABALARI BAĞLAMINDA İSLÂM BELDELERİNE GÖNDERDİĞİ DÂİLERİ

Özet

Dini düşüncenin oluşumunda büyük katkısı inkâr edilemeyen ilmi şahsiyetlerden biri de Vâsıl b.
Atâdır. Vâsıl b. Atâ, Mu‘tezile Mezhebini kurma ve dini esaslara getirdiği özgün yorumları ile
önem kazanmıştır. O, özellikle dini esasları temellendirmede ilk kez aklı bir hüccet olarak kullanımı
ile ünlenmiştir. Medine’de âli-beytin elinin altında yetişen Vâsıl b. Atâ, sonrasında Basra’da
dönemin yetkin ilmi şahsiyetlerinden Hasan el-Basrî’ye bir dönem talebe olmuştur. Erken
sayılabilecek bir yaşta ilmi bağımsızlığını kazanan Vâsıl b. Atâ, döneminin öne çıkan ihtilaf
meseleleri başta olmak üzere, temel dini meselelere özgün yorumlar getirmiş ve dini düşüncelerini
muhaliflerine karşı katı bir şekilde savunmuştur. Ayrıca yaşadığı dönemde farklı dinlerden saf
İslam akidesine yöneltilen eleştirilere karşı durmada da ön almıştır. Bu gayretleri ile Müslümanlar
nezdinde dikkat çekmeyi başaran Vâsıl b. Atâ, dini anlayışını yaymaya çalışarak etrafına önemli bir
taraftar kitlesi toplamayı başarmıştır. Nitekim o yakın çevresi ile yetinmeyerek Mutezilî
düşüncelerini yetiştirdiği talebeler vasıtası ile uzak İslâm coğrafyalarına da taşıma çabası içerisine
girmiş ve onları farklı İslâm beldelerine göndermiştir.
Bu çalışma, Vâsıl b. Atâ’nın Mutezilî düşüncelerini yayma çabasının bir yansıması olarak itinayla
yetiştirdiği talebelerini birer davetçi misyonuyla farklı İslam memleketlerine göndermesini konu
edinmiştir. Bu çerçevede Vâsıl b. Atâ’nın hangi talebelerini nerelere gönderdiği, buralardaki bölge
halklarının Mutezilî düşüncelere yaklaşımlarının nasıl olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca Vâsıl b.
Atâ’nın bölge halklarını kazanmada dâî öğrencilerine takip etmeleri için tavsiye ettiği yol ve
yönteme de yer verilmiştir.