İLHANLI SONRASI HORASAN’DA HAKİMİYET MÜCADELESİ: TOGATİMURİLER
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15002553Anahtar Kelimeler:
İlhanlı, Ebu Said Bahadır Han, Horasan, Toga Timur, SerbedarÖzet
Cengiz Han’ın torunu olan Hülagü Han tarafından kurulan İlhanlılar devleti; Mengü (Mönke) Han’ın 1253’te kurultay kararı ile kardeşi Hülagü’yü İran, Irak, Suriye, Mısır, Kafkasya ve Anadolu’yu ele geçirip buraları kendisine tabi bir (İl+Han /bölge hükümdarı ) olarak görevlendirmesinin ardından Tebriz merkez olmak üzere resmen 1256’dan sonra kurulup 1295’te tam bağımsız hale gelmiş ve Hülagü’nün İlhan ünvanına nispeten bu isimle anılmıştır.
Hülagü’den sonra sırasıyla Abaka Han, Ahmet Teküder, Argun Han, Geyhatu, Baydu, Gazan Han, Olcaytu Han devleti yönetmiş ve en nihayetinde Ebu Said Bahadır Han’ın yerine vasi bırakmadan vefatı İlhanlı Devletinin de sonu olmuştur. İlhanlı hakimiyetinin son bulması ile bilhassa Horasan bölgesinde Togay Timuriler, Serbedariler gibi yerel emirliklerin mücadelesi söz konusu olacaktır ki bunlardan Toga Timuriler bölgede kısa süren fakat etkin bir hakimiyet kuracaklardır. Moğol Hanlarından Toğay Timur'un Cengiz Han'ın altıncı neslinden geldiği bilinmektedir. Nitekim Baba Bahadır, 705 (1305-1306) civarında yaklaşık 10.000 aileden oluşan Tümeni ile Horasan'a gelerek Olcaytu Han'ın hizmetine girmiştir. 715 (1315-1316) yılında Harizm bölgesine yapılan saldırı sonrasında Baba ve oğlu Suri, Garbi Kıpçak Han Özbek'in şikayeti üzerine Olcaytu tarafından idam edildi. Kadı Ahmed Gaffari'ye göre 725 (1324-1325) yılında. Togay Timur'un dedesi Baba Bahadır, 10 bin süvarisiyle Baydu b. Vasik, ailesiyle birlikte İran'da Sultan Muhammed'in yanına gelmiş ve padişahın fermanıyla öldürülmüştür. Horasan tarikatı, ileri gelenleri ve ileri gelenlerinin ittifakıyla saltanata getirilen Togay Timur, iktidara geldiğinde ilk icraatı olarak Irak'a iki başarısız sefer düzenlemiştir.
Çalışmamızın konusunu ise bu emirliğin kurucusu Toga Timur’un hakimiyet mücadelesi ve bölgedeki faaliyetleri oluşturacaktır.
Referanslar
Ahmetoğlu, Ş. (2014). “Serbedari Hareketi Ve Temel Görüşleri”. Mezhep Araştırmaları, VII (I), 129-154.
Barthold, W. (Trsz.). “Ebû Sa’id”. MEB İslam Ansiklopedisi (İA), (IV): 44-46.
Devletşah. Şair Tezkireleri (Tezkiretü’ş Şuara. (Çev. Necati Lugal). 2011. İstanbul: Pinhan Yayınları.
Grousset, R. (2017). Bozkır İmparatorluğu- Attila. Cengiz Han. Timur, (çev. Reşat Uzmen). İstanbul: Ötüken Yayınları.
Hâfız-ı Ebrû. Penc Resale-i Târih-i Der Bare-i Hevadis-i Devran-ı Emir Timur Gürgân. (Neşr; Felix Tauer). 1959. Praque.
Hâfız-ı Ebrû. Zubdat Al Tawarıkh. Vol 1, (İntroduction, Edıting,&Annotation By. Sayyed H.S. Kamal Haj Sayyed). 2001. byy.
Hândmîr. Gıyâsüddîn bin Hümâmiddîn El-Hüseynî. Târih-i Ḥabîbü’s-Siyer Fî Aḫbâri Efrâdi Beşer. (Mukaddime: Celaleddin Hemmanî, Gözetim: Muhammed Debir Siyakî). 1333. İntişarat-ı Hayyam
Hodgson, M. G. S. (2021). İslam’ın Serüveni-Orta Dönemlerde İslamın Yayılışı II. (çev. Berkay Ersöz). Ankara: Phoenik Yayınları.
İbn Arabşah. Acaibu’l Makdûr (Bozkırdan Gelen Bela). (Arapçadan Çeviri Ve Notlar: Ahsen Batur). 2012. İstanbul: Selenge Yayınları.
Katip Çelebi. Kitab-ı Cihânnumâ. C.I .Tıpkı Basım.2009. Ankara: TTK Basımevi
Kazvînî. Kadı Ahmet Gaffârî. Tarih-i Cihân-Ârâ. (Haz. Abdulkerim Corbezedâr). 1396. Byy. İntişarat-ı Esatir.
Kazvînî. Hamdullah Müstevfi-yi. Tarih-ı Güzide. (Çev. Mürsel Öztürk). 2018. Ankara: TTK Yayınları.
Merçil, E. (2009). “Serbedariler”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (36):549-550, İstanbul.
Minorsky, V. (1979). “Tuga Timur”. MEB İslam Ansiklopedisi (İA), (XII/I), 480-482.
Minorsky, V. (1931). “Manuel De Genealogie Et De Chronologie Pour L’histoire De L’islam”. (By., E. De Zambaur), Bulletin Of The School Of Oriental Studies, (Vol.6, No 3.) 797-802, Üniversity Of London
Nizamüddin Şami. Zafername. (çev. Necati Lugal). 1987. Ankara: TTK Basımevi.
Özgüdenli, O. G. (2007). “Olcaytu Han”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (33), 345-347, İstanbul.
Pool, S. L. (2020). İslam Devletleri Tarihi- Başlangıcından 1927 Yılına Kadar. (İlavelerle çev. Halil Edhem Eldem, Yay. Haz. Samet Alıç). İstanbul: Selenge Yayınları.
Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. (çev. Aykut Kazancıgil & Ayşe Bereket), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
es-Semerkandî. Kemâlüddîn Abdürrezzâk. Matla’u’s-Sa’deyn ve Mecma’u’l-Bahreyn. (neşr. Abdülhüseyin Nevâî). 1353. Tahran.
Spuler, B. (2011). İran Moğolları-Siyaset, İdare Ve Kültür İlhanlılar Devri,1220-1350. (çev. Cemal Köprülü). Ankara: TTK Yayınları.
Şerefüddin Ali Yezdi. Emir Timur (Zafername). (çev. Ahsen Batur). 2019. İstanbul: Selenge Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1967). “Emir Çoban Soldoz Ve Timurtaş”. Belleten,(XXXI), 601-646.
Yuvalı, A. (1994). “Ebu Said Bahadır Han”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (10), 218-219, İstanbul.
Yuvalı, A. (2000). “İlhanlılar”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (22), 105-108, İstanbul.
Zambaur, E. De. (1927). Manuel De Genealogie Et De Chronologie Pour L’histoire De L’islam,, Avec 20 Tableaux Généalogique Hors Texte Et 5 Cartes, Librairie Orientaliste Heinz Lafaire, Hanoure.
http://www.lugatim.com/s/teberzin. Erişim Tarihi:09.07.2021.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Gonca SUTAY, Ali İÇER
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
