ERZURUM YÖRESİ TÜRKÜLERİNDE SÖZLÜ FORMÜLLER: FORMELLER

Özet

Bu araştırmanın konusu; TRT Türk halk müziği repertuarında yer alan Erzurum Yöresine ait türkülerdeki sözlü formüller olan formel (kalıp) ifadeleri içermektedir. Halk edebiyatı ürünleri içinde başlıca türler olarak görülen destanlar, halk hikayeleri ve masallarda anlatımı güçlendiren unsurlardan biri de ‘formel ifadelerdir. Bütün edebî ürünler, özelikle de halk kültürü ürünleri, kendilerini yaratan halkın duygu, düşünce ve hayallerini, olaylar karşısındaki tavırlarını yansıtan bir ayna görevi görmektedir. Tarihi yaşanmışlıklara dair izlere bu aynada rastlamak her zaman mümkündür. Türkülerin, halk kültürü ürünleri arasında oldukça önemli ve ayrı bir yeri bulunmaktadır. Türküler inançları, gelenek ve görenekleri, değer yargılarını, sevinç ve üzüntü kaynağı gelişmeleri, insanoğlunun çaresizliğini dile getirmenin yanı sıra söz ve ezgi arasındaki uyum yoluyla     sanatsal ve estetik bir anlayışı da ortaya koyar. Türküler de tüm folklor ürünleri gibi kaynağını halktan alır. Birtakım inançsal pratiklerle birlikte uygulanan gelenek, örf, adet, töre vs. toplumsal normlar, ait olduğu toplumun kültürel hazinesini ve belleğini ortaya koymaktadır. Başlıca sözlü gelenek ürünlerinden biri olan türküler, toplumun ortak kültür bilincinin kuşaktan kuşağa taşınmasında önemli rol oynarlar. TRT Repertuarında yer alan halk türküleri sözel açıdan incelendiğinde, değişmeyen bazı unsurların yer aldığı göze çarpmaktadır. Adeta türkü sözleri oluşturulurken belli kalıpların bir formül şeklinde kullanılmış olduğu tespit edilmiştir. Bu, türkü yakım süreci dediğimiz türkülerin oluşturulması esnasında, halkın “usta malı satma” diye adlandırdığı bir söz söyleme geleneğini uygulamasının bir sonucu olarak düşünülmektedir.