XVIII. YÜZYIL RUSYA’SINDA FRANSIZ ANSİKLOPEDİSİ’NİN ÇEVİRİLERİ VE ÇEVİRMENLERİ

Özet

XVIII. Yüzyıl Rus kültür tarihinde Fransa son derece önemli bir yere sahiptir. Söz konusu dönemde
Fransızların diline, devlet yapısına, gelenek göreneklerine ve özellikle sanat ve edebiyatına karşı
ilgi sürekli genişlemiş, Rus kamusal ve kültürel hayatın neredeyse bütün alanlarında kendini
belirgin bir şekilde göstermiştir. Özellikle 1750-1760’lı yıllarda D. Diderot'nun girişimiyle
oluşturulan “Ansiklopedi veya Bilimler, Sanatlar ve Zanaatların Sistematik Sözlüğü” XVIII.
yüzyılın ikinci yarısında Avrupa toplumunun olduğu kadar Rus toplumunun siyasi ve fikir
hayatında da büyük etki yaratmıştır. Söz konusu dönemde “Ansiklopedi”den yapılan Rusça
çevirilerin sayısı bu etkinin en önemli işaretlerinden biridir. Bu çalışmada XVIII. yüzyılda Fransız
Ansiklopedisi’nden yapılan Rusça çevirileri konu edinildi. Ağırlıklı olarak kütüphane
araştırmalarına ve burada ortaya çıkarılan kaynakların değerlendirilmesine dayandırılan çalışma,
doküman analizi yöntemi üzerine kuruludur. Araştırmamızın kuramsal çerçevesi doğrultusunda
Fransız Ansiklopedisi’nde yer alan eserleri Rusçaya kimin kazandırdığı, çevrilen eserlerin kime ait
olduğu, hangi tarihte, nerede ve kaç adet olarak basıldığı kriterlerine göre ele alındı. Bu süreçte
öncelikli amacımız Fransız Ansiklopedisi’nin Rusça çevirmenlerini tanıtmak oldu. Birçok makale
Rusça’ya ‘Çeviri Cemiyeti’nin çalışanları tarafından kazandırılmıştır. ‘Çeviri Cemiyeti’
çalışmalarını II. Yekaterina’nın himayesi altında 1768-1783 yılları arasında sürdürmüştür.
Bünyesinde yüzden fazla çevirmen barındıran ‘Cemiyet’, genelde Fransız düşünürlerinin, özellikle
de “Ansiklopedi” yazarlarının makalelerini Rusçaya çevirmiştir. “Ansiklopedi”nin Rusça
çevirmenleri genel olarak Akademi Üniversitesi ve Moskova Üniversitesi’nde eğitim gören,
Bilimler Akademisi, Senato ya da Hariciye’de farklı kademelerde memuriyet görevini yürüten
insanlardır. Bunların arasında S. S. Başilov, Y. P. Kozelski, İ. G. Tumanski, İ. U. Vanslov, V. V.
Tuzov, Y. Y. Kostenski, A. İ. Lujkov ve İ.G. Harlamov öne çıkmaktadır. “Ansiklopedi”nin Rusça
çevirmenleri arasında V. A. Lyovşin yazar, çevirmen, bilim adamı kimliğiyle ayrı bir yere sahiptir.
Çok iyi eğitim görmüş, birkaç yabancı dile hâkim söz konusu çevirmenler, XVIII. yüzyıl Rus kültür
hayatının önemli isimleri haline gelmiştir.