İSLÂM SANATI VE ESTETİĞİ BAĞLAMINDA MÛSİKÎ ÜZERİNDEN BİR OKUMA: “FÂRÂBÎ’ NİN ISFAHAN SAZ SEMÂΔ
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.12740684Anahtar Kelimeler:
Sanat, İslâm Sanatı, Estetik, İslâm Estetiği, MûsikîÖzet
İslâm dini bir inanç olmanın ötesinde yaşamın bütün safhalarına etki eder ve düzenler. Bu etki alanlarından biri de sanattır. Sanat bu anlamda, kültürel birikimlerin bir ifadesi ve İslâm açısından tevhîdin estetik bir yorumu olarak kabul edilebilir. Günümüzde İslâm sanatının varlığı üzerine yapılan tartışmalar göstermektedir ki; sanat ve estetik duyarlılık, İslâm sanatının yapı taşlarını oluşturmaktadır. Sanatın estetik bağlamını oluşturan estetik algı, estetik yargı, estetik haz ve estetik düşünceyi kapsayan çalışmalar ise, maalesef İslâm dünyasında yeterli ilgiyi görmemiştir. Ancak tüm bunlara rağmen, estetik duyarlılığın göstergesi olarak olağanüstü eserler de vücuda getirilmiştir. İslâm’ın sanat ve estetik konularına dair teşvik edici görüşleri, aynı inancı paylaşan farklı toplulukların sahip olduğu kültürel birikimleri zaman içerisinde İslâmi bir perspektifle muazzam bir ifade zenginliğine dönüştürmüştür. Bu süreç, insanın güzellik arayışlarına katkılar sağlamakla kalmamış, aynı zamanda İslâm sanatının da temellerini oluşturmuştur. En etkili İslâm sanatlarından biri olan mûsikî, gerek göçler gerekse ticari faaliyetler vasıtasıyla sanatsal icraların yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır. İcra edilen müziklerdeki motiflerin sanatsal ve estetik unsurlarında gerçekleşen değişim ise, oldukça dikkat çekici bir boyuttadır. İslâmi manada Hendese-i Savt olarak da tanımlanan ses sanatındaki en etken estetik unsurlar tevhîd ilkesiyle şekillenmiş, başta kur’ân tilaveti olmak üzere dübeyt, baytan, navba gibi besteleme sitilleri ortaya çıkmış ve şarkıcılık bir meslek haline gelmiştir. İslâm’ın kabul gördüğü bölgelerde yaşanan sosyo-kültürel değişimler farklı düşünce grupları tarafından da sistematik değerlendirmelere tabi tutulmuştur. Bu öncü çalışmaların odağında yer alan Türk asıllı “Ebû-Nasr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan bin Uzluğ el-Fârâbî (870-950)” İslâm düşünce dünyasına önemli katkılar sağlamış özellikle güzeli aramada bir araç gördüğü müziğin estetik yönleriyle ilgilenmiş ve yeniden yapılandırmıştır. İslâm estetiği açısından sabah ezanından başlayarak vakd-i nevm’e kadar okunması gereken makamları tasnif etmiş, ısfahan saz semâî örneğinde olduğu gibi yaratma yeteneği ve estetiği oluşturan unsurlar bakımından da çağının ezgisel koşulları içerisinde özgün eserler vermiştir. İslâm sanatı ve estetiğinin mûsikî üzerine etkileri bağlamında güvenilir atıflar yapabilmek adına kapsamlı bir terminolojiye ihtiyaç hasıl olmuş ve dini düşüncenin estetiksel karşılığının neler olması konusu ise, yeni bir çalışma alanı oluşturmuştur. Bu makalede, Müslüman toplulukların müzik pratiklerine dair alandaki bilgilerin, estetik konusuyla ilişkilendirilerek, disiplinlerarası nitelikli araştırmaların yapılmasının gerekliliği vurgulanmıştır.
Referanslar
Akdoğu, O. (2003). Türler ve biçimler, Meta Basım, İzmir.
Al Mehdi, S. (2008). İslam Kültürü (Çeşitli Konuları ile), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Gene Müdürlüğü, Ankara.
Arslan, A. (2018). Felsefeye Giriş, BB101 Yayınları, Ankara.
Ateş, S. (2019). Kur’an-ı Kerim’in Yüce Meâli, Ertem Basım, Ankara.
Bahnassi, A. (2008). İslam Kültürü (Çeşitli Konuları ile), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Gene Müdürlüğü, Ankara.
Budak, O. A. (2006). Türk müziğinin kökeni-gelişimi, Phonix Yayınları, Ankara.
Can, Y. & Gün, R. (2021). Türk İslâm Sanatları ve Estetiği, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
Cevizci, A. (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul.
Fârûkî, İ. & Fârûkî, L. (1997). İslâm Kültür Atlası, İnkılâb Yayınları, İstanbul.
Fubini, E. (2006). Müzikte Estetik, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
Haldûn, İ. (2013). Mukaddime I-II, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, Cilt: I-II, İstanbul.
Hatipoğlu, E. (2011). Mevlevi Ayinleri, Makamlar ve Geçkiler, Kristal Ltd. Şti, İstanbul.
Hafız, M. (2022). Müzik ve Felsefe, Klasik Dönem İslam Filozoflarının Müzik Felsefeleri, Klasik Yayınları, İstanbul.
Hegel, G.W.F. (2019). Estetik Güzel Sanat Üzerine Dersler, Kırmızı kedi Yayınevi, İstanbul.
Karadeniz, M. E. (1965), Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Koç, T. (2021). İslâm Estetiği, İslam Yayınları, Ankara.
Leaman, O. (2019). İslam Estetiğine Giriş, Küre Yayınları, İstanbul.
Popescu-Judetz, E. (2002). Tanburî Küçük Artin, Pan Yayıncılık, İstanbul.
Özalp, N. (1986). Türk Musikisi Tarihi Derleme, TRT Basılı Yayınlar Müdürlüğü Yayın No.200, Ankara.
Öztuna, Y. (1987). Türk Mûsikîsi Teknik ve Tarih, Kent Basımevi, İstanbul.
Pekin, E. (1999). Sarayda Mûsikî, Sultan Bestekârlar Cd/Kitap, Kalan Müzik Yapım, İstanbul.
Savaş, R. (2019). İslam’ın İlk Asrında kadın, Siyer Yayınları, İstanbul.
Vural, F. G. (2011). İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya.
Zeydân, C. (2015). İslâm Uygarlıkları Tarihi, Cilt 2, İletişim Yayınları, İstanbul.
Ziss, A. (1984). Gerçekliği Sanatsal Özümsemenin Bilimi Estetik, De Yayınevi, İstanbul.
MAKALE:
Abbott, L. (1997). “Textual Counterpoint and Musical Metaphor in Ahmed-i Dâ’î’s Book of the Harp, Çengname, International Journal of Music in Turkey”, Boyut Publishing Group, 1(1): 4-15.
Arıcan, M. K. (2006). “Hegel'in Estetik/Sanat Anlayışı ve Din ile ilişkisi”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2):193-215.
Ateş, E. (2007). “İslam Sonrası Türk Musikisinde Oluşan Formların İbadet Hayatında Oluşturduğu Estetik Değerler”, S:D:Ü: İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 20 (8):157-160.
ANSİKLOPEDİ:
Ayvazoğlu, B. (200). “İlmü’l-Cemâl”, T.D.V. İslâm Ansiklopedisi, 22 :146-148, İstanbul.
Devellioğlu, F. (1990). “Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat”, 1: 472, Ankara.
SEMPOZYUM/BİLDİRİ:
Tartı, N. (2014). “Sanat ile Dînin Bazı Ortak Yönleri Üzerine Bir Deneme”, İslâm ve Sanat, Tartışmalı İlmi Toplantı, Prof. Dr. Yıldıray ÖZBEK, Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi/İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), 33-44, Antalya.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Özcan ABAYLI
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
