EMEVÎLER DÖNEMİ MEVÂLİ POLİTİKASI VE İRAN COĞRAFYASINA ETKİSİ

Özet

İnsanlar asırlardır farklı düşüncede olan bireylerin bir arada yaşayabileceği bir ortam arayışındadır ve bütün farklılıklara rağmen bölünmeden bir arada kalabilmenin mümkün olduğu savunulmuştur. Ancak zaman içinde yadsınamaz bir gerçekle karşı karşıya kalınmış farklı düşünceler ve farklı kültürler toplum içinde bölünmeyi de beraberinde getirmiştir. İslâm âlemi de bu bölünme ve ayrılıkları tarihsel süreç içerisinde yaşamak durumunda kalmıştır. İslâm'ı yaymak adına gerçekleştirilen fetih hareketleri neticesinde farkı kültürlere sahip unsurların bir arada yaşaması kolay olmamış, özellikle Emevîler dönemi uygulanan mevâli politikası gayr-i Arap unsurların toplumda kendine yer bulmasını zorlaştırmıştır. Toplum içinde efendi-köle anlayışını muhafaza etmek isteyen Emevîler halkta bir huzursuzluğa yol açmıştır. İslâm'a uygun olmayan bu yaklaşım Emevîlerin yıkılışına kadar süren muhalif hareketlerin doğmasına zemin hazırlamıştır. Bu makalede öncelikli olarak İslâm’ın ilk dönemlerinde özellikle Emevîler döneminde ortaya çıkan toplumsal ayrıştırmaya ve Emevîler tarafından uygulanan mevâli politikasına değinilecektir. Ardından mevâli politikasından kaynaklanan bölünme ve ayrımcılık hareketleri sebebiyle gayr-i Arap Müslümanların verdiği tepkiler ve çıkan isyanlar ele alınacaktır. Sözü geçen politika mevâlinin devlet karşıtı bir tutum sergilemesine yol açmış, çıkan isyanların birçoğunun mevâli kaynaklı ya da destekli olduğu görülmüştür. Bu çalışma ile Emevî Devleti’nin kuruluşundan yönetimin Abbâsîlere evrildiği sürece kadar yaşanan söz konusu olayların, toplumdaki yansımalarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu süreç İslâm’ın farklı coğrafyalardaki toplumsal dönüşümlerini anlamak açısından önem arz etmektedir. Bu bağlamda mevâli politikasının fethedilen bölgelerde özellikle İran’da derin izler bıraktığı görülmektedir.